Adil Geçiş, Kökeni, Evrimi ve Temel İlkeleri: İklim Adaleti Perspektifinden Bir Değerlendirme
Adil Geçiş ve İklim Adaleti
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17036957Anahtar Kelimeler:
Adil geçiş, Halk Sağlığı, iklim adaleti, kömürden çıkış, sosyal eşitlikÖzet
Adil geçiş, düşük karbonlu ekonomilere geçişin yalnızca teknik ve ekonomik değil, aynı zamanda toplumsal ve etik boyutlarını da kapsayan bir kavramdır. Bu derleme, adil geçişin tarihsel kökenlerini, temel ilkelerini, uluslararası politika çerçevelerini ve Türkiye’deki güncel tartışmaları iklim adaleti ve halk sağlığı perspektifinden değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Kavram, ilk olarak 1970’lerde send ikaların çevre politikalarının işçiler üzerindeki olumsuz etkilerine karşı adil çözümler üretme talebinden doğmuş, zamanla iklim adaleti, toplumsal eşitlik ve çevresel sürdürülebilirlik eksenlerinde genişlemiştir. Uluslararası literatürde adil geçişin kurumsallaşması, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün kılavuz ilkeleri ve Paris Anlaşması ile mümkün olmuş; ancak uygulamalar çoğunlukla istihdam ve ekonomik uyum politikaları çerçevesinde sınırlı kalmıştır. Oysa kavramın özü, eşitlik, katılım, tazmin-telafi ve tanıma adaletini merkeze alarak geçiş süreçlerini kapsayıcı ve adalet temelli hale getirmektir.
Türkiye’de adil geçiş tartışmaları görece yenidir ve özellikle Avrupa Yeşil Mutabakatı’na uyum bağlamında görünürlük kazanmıştır. Resmî belgelerde kavram çoğunlukla yukarıdan aşağıya, teknokratik bir yaklaşımla ele alınmakta; sendikalar, sivil toplum ve sağlık örgütlerinin katılımı sınırlı kalmaktadır. Buna karşılık, akademik çalışmalar ve sivil toplum girişimleri geçişin yalnızca enerji ve çevre politikalarıyla sınırlı tutulamayacağını; iş hukuku, sosyal koruma, toplumsal cinsiyet eşitliği ve halk sağlığı boyutlarının da süreçte yer alması gerektiğini ortaya koymaktadır. Özellikle kömürden çıkış tartışmaları, geçişin istihdam kayıplarının ötesinde sağlık hakkı ihlalleri, çevresel maruziyetler ve yerel toplulukların yaşam koşullarıyla doğrudan ilişkili olduğunu göstermektedir.
Sonuç olarak, Türkiye’de adil geçişin başarıya ulaşabilmesi çevresel hedeflerin yanı sıra halk sağlığını ve toplumsal eşitliği de gözeten kapsayıcı politikalarla mümkündür. Karar alma süreçlerinde emek hareketleri, yerel topluluklar ve sağlık örgütlerinin etkin katılımı sağlanmalı; istihdam kayıpları sosyal politikalarla telafi edilmeli ve sağlık etkileri sistematik biçimde değerlendirilerek geçiş planlarına entegre edilmelidir. Böylece adil geçiş, teknik bir strateji olmanın ötesinde, toplum sağlığını ve adaletini önceleyen bir dönüşüm vizyonu olarak hayata geçirilebilir.
Referanslar
McCauley D, Heffron R. Just transition: Integrating climate, energy and environmental justice. Energy Policy. 2018;119:1-7. doi:10.1016/J.ENPOL.2018.04.014.
Heffron RJ. What is the “Just Transition”? Achieving a Just Transition to a Low-Carbon Economy. 2021. p. 9-19. doi:10.1007/978-3-030-89460-3_2.
Kenfack CE. Just Transition at the Intersection of Labour and Climate Justice Movements: Lessons from the Portuguese Climate Jobs Campaign. Glob Labour J. 2019;10(3):224-43. doi:10.15173/GLJ.V10I3.3631.
Farrell C. A Just Transition: Lessons Learned from the Environmental Justice Movement. Duke Forum Law Soc Change [Internet]. 2012 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025];4. Erişim adresi: https://scholarship.law.duke.edu/dflsc/vol4/iss1/2
Wang X, Lo K. Just transition: A conceptual review. Energy Res Soc Sci. 2021;82:102291. doi:10.1016/j.erss.2021.102291.
Routledge P, Cumbers A, Derickson KD. States of just transition: Realising climate justice through and against the state. Geoforum. 2018;88:78-86. doi:10.1016/J.GEOFORUM.2017.11.015.
Cha JM, Wander M, Pastor M. Environmental Justice, Just Transition, and a Low-Carbon Future for California. Environ Law Rep [Internet]. 2020 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025];50. Erişim adresi: https://dornsife.usc.edu/assets/sites/242/docs/Environmental_Justice_Just_Transition.pdf
Chan T, Wang J-A, Higham C. Mapping justice in national climate action: a global overview of just transition policies [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025]. Erişim adresi: www.justtransitionfinance.org
Córdova T, Bravo J, Acosta-Córdova JM. Environmental Justice and The Alliance for a Just Transition: Grist for Climate Justice Planning. J Plan Lit. 2023;38(4):408-15. doi:10.1177/08854122221121120.
International Labour Organization. Guidelines for a just transition towards environmentally sustainable economies and societies for all [Internet]. Geneva: ILO; 2015 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025]. Erişim adresi: https://www.ilo.org/publns
United Nations Framework Convention on Climate Change. The Katowice climate package: Making The Paris Agreement Work For All [Internet]. 2018 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025]. Erişim adresi: https://unfccc.int/process-and-meetings/the-paris-agreement/katowice-climate-package
European Commission. The European Green Deal (EUR-Lex - 52019DC0640) [Internet]. 2019 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025]. Erişim adresi: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=COM:2019:640:FIN
Szpor A. Coal Transition in Poland [Internet]. 2017 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025]. Erişim adresi: https://www.iddri.org/en/publications-and-events/report/coal-transition-poland
Cornillie J, Delbeke J, Egenhofer C, Iozzelli L, Pandera J, Tagliapietra S. The European Green Deal and Just Transition (Policy Brief STG Policy Papers) [Internet]. 2021 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025]. Erişim adresi: https://cadmus.eui.eu/handle/1814/71223
Cunliffe G, Holz C, Mbeva K, Pauw P, Winkler H, Pauw PW. Comparative Analysis of the NDCs of Canada, the European Union, Kenya and South Africa from an Equity Perspective [Internet]. 2020 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025]. Erişim adresi: www.erc.uct.ac.za
Hägele R, Iacobuţă GI, Tops J. Addressing climate goals and the SDGs through a just energy transition? Empirical evidence from Germany and South Africa. J Integr Environ Sci. 2022;19(1):85-120. doi:10.1080/1943815X.2022.2108459.
IU. Spain, towards a just energy transition. Executive report [Internet]. 2022 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025]. Erişim adresi: https://iu.es/informes/spain-just-transition
T.C. Ticaret Bakanlığı. Yeşil Mutabakat Eylem Planı [Internet]. 2021 [Erişim tarihi: 21 Ağustos 2025]. Erişim adresi: https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/yesil-mutabakat/yesil-mutabakat-eylem-plani-ve-calisma-grubu/eylem-plani
Climate Action Tracker. Türkiye [Internet]. 2025 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025]. Erişim adresi: https://climateactiontracker.org/countries/turkey
DİSK Araştırma Merkezi, CAN Europe. Sendikalar ve Adil Geçiş: Mevcut Durum, Potansiyel ve Kısıtlar [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025]. Erişim adresi: https://www.disk.org.tr
Temiz Hava Hakkı Platformu. Sağlık Hakları Perspektifinden Adil Geçiş [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 21 Ağustos 2025]. Erişim adresi: https://temizhavahakki.org/saglik-haklari-perspektifinden-adil-gecis/
Özenç B, Aşık G. Adil Geçiş ve Bölgesel İstihdam: Türkiye için Politika Seçenekleri [Internet]. İstanbul: SHURA Enerji Dönüşümü Merkezi; 2024 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025]. Erişim adresi: www.shura.org.tr
Ayhan S, Çelik C. Unveiling the Just Transition: Policy Implications and Descriptive Data Insights for Coal Miners in Türkiye [Internet]. 2024 [Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025]. Erişim adresi: https://ipc.sabanciuniv.edu/en/publications-94a0d953?cat=ad91b1a3-3fa1-42c7-8377-831f10c05dd8
Ustun A, Cizreli B. The coal phase-out policy and the just transition in coal-dependent settlements. Ordu Univ Sos Bilim Arastirmalari Derg. 2023;13(3):3541-54. doi:10.48146/ODUSOBIAD.1207364.
Varol G. Soma’da Kömür, Sağlık ve Adil Dönüşüm: Bir Eleştirel Değerlendirme. Toplum Hekim. 2025;40(2):187-95.
Yavuz M. İklim Politikalarında Adil Geçiş: Sağlık Hakkı Merkezli Bir Yaklaşım. Toplum Hekim. 2025;40(2):181-6.
Yeniev G. (2006). Exploring social justice implications of mitigation policies: Positions of climate action advocates in Turkey. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) T.C. YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez no 759624).
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 HALK SAĞLIĞI ARAŞTIRMA VE UYGULAMALARI DERGİSİ
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
