Türkiye'de sağlık hizmeti göstergeleri ve sosyoekonomik faktörlerin bebek ölüm hızına etkisi: İl düzeyinde ekolojik bir analiz
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.11047017Anahtar Kelimeler:
Bebek Ölüm Hızı, Sağlığın Sosyal Belirleyicileri, Ekolojik Çalışma, Sağlık Sistemi, HakkaniyetÖzet
Türkiye’de bebek ölüm hızı (BÖH) uzun yıllardır ülkenin ekonomik seviyesine ve diğer kalkınma göstergelerine göre beklenenden daha yüksek seyretmektedir. Bu çalışmanın amacı, sosyoekonomik faktörlerin ve sağlık hizmeti göstergelerinin Türkiye’de illere göre BÖH üzerine etkisinin belirlenmesi ve BÖH için en önemli değişkenlerin saptanmasıdır. Ekolojik bir çalışmadır. Tüm veriler Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği ve Türkiye İstatistik Kurumu‘nun yayınlarından elde edilmiştir. Türkiye’nin 81 ili düzeyinde 2011 yılına ait sosyoekonomik göstergeler ve sağlık hizmeti göstergeleri kullanılmıştır. Çalışmanın değişkenleri bebek ölüm hızı, yüz bin kişi başına düşen hekim, yüz bin kişi başına düşen hemşire ve yüz bin kişi başına düşen hastane yatağı sayısı; kişi başı gelir, okuma yazma bilmeyen kadın oranı, net göç hızı, işgücüne katılım oranı ve işsizlik oranıdır. İstatistik değerlendirmelerde korelasyon, lineer regresyon analizi kullanılmıştır. BÖH en yüksek üç il Ağrı, Siirt ve Tokat’tır. Eşitsizlikler iller düzeyinde değerlendirildiğinde, Türkiye’de en kötü değerlere sahip illerin ağırlıklı olarak Güneydoğuda yer alan iller olduğu görülmüştür. BÖH ile tüm değişkenler arasında anlamlı korelasyon görülmektedir. Regresyon analizi sonuçlarına göre illere göre BÖH değişimini en az değişkenle en iyi açıklayan model; gelir, yüz bin kişi başına düşen hemşire sayısı ve işgücüne katılım oranı ile oluşturulmuş olan modeldir. Türkiye’de iller arası BÖH farklılıklarını açıklamada, sağlık hizmet göstergelerinden hastane yatağı anlamlı değilken, hekim ve hemşire sayısı anlamlı düzeyde etkili bulunmuştur. Bebek ölümlerinin azaltılması için hemşire sayısı artırılmalı ve iller arası dengeli dağılım sağlanmalıdır. Ayrıca, illerin gelir düzeyini arttıracak ekonomik girişimler planlanması ve işgücüne katılımın desteklenmesi gerekmektedir.
Referanslar
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Türkiye’nin Demografik Dönüşümü. Ankara, 2010. https://fs.hacettepe.edu.tr/hips/dosyalar/yayinlar/2010_TurkiyeninDemografikDonusumu.pdf
OECD. Health at a Glance 2013: OECD Indicators, OECD Publishing, 2013. https://www.oecd.org/els/health-systems/Health-at-a-Glance-2013.pdf
United Nations Türkiye [İnternet]. https://turkiye.un.org/en/sdgs/3#:~:text=Goal%203%20Targets&text=3.2%20By%202030%2C%20end%20preventable,25%20per%201%2C000%20live%20births.
Dallolio L, Di Gregori V, Lenzi J, et al. Socio-economic factors associated with infant mortality in Italy: an ecological study. Int J Equity Health. 2012;11:45. doi: 10.1186/1475-9276-11-45.
Damghanian M, Shariati M, Mirzaiinajmabadi K, et al. Socioeconomic inequality and its determinants regarding infant mortality in Iran. Iran Red Crescent Med J. 2014;16(6):e17602. doi: 10.5812/ircmj.17602.
Lin SJ. The effects of economic instability on infant, neonatal, and postneonatal mortality rates: evidence from Taiwan. Soc Sci Med. 2006;62(9):2137–50. doi: 10.1016/j.socscimed.2005.10.013.
Mahy M. Childhood mortality in the developing world: a review of evidence from the demographic and health surveys. Calverton, Maryland, USA, 2003. https://dhsprogram.com/pubs/pdf/CR4/CR4.pdf
UNICEF. Levels & Trends in Child Mortality Report 2013. New York, ABD, 2013. https://data.unicef.org/resources/levels-trends-child-mortality-report-2013/
Zanini RR, Moraes AB de, Giugliani ERJ, et al. Infant mortality trends in the State of Rio Grande do Sul, Brazil, 1994-2004: a multilevel analysis of individual and community risk factors. Cad Saúde Pública. 2009;25(5):1035–45. doi: 10.1590/s0102-311x2009000500010.
Özdemir P, Karabulut E. İl ve bölgelere göre bebek ölüm hızlarındaki değişkenliğin Gini eşitsizlik ölçüsü ile incelenmesi: sağlık alanındaki eşitsizliklerin değerlendirmesi. Türkiye Klinikleri J Biostat [İnternet]. 2009;1(2):45–53. https://www.turkiyeklinikleri.com/article/tr-il-ve-bolgelere-gore-bebek-olum-hizlarindaki-degiskenligin-gini-esitsizlik-olcusu-ile-incelenmesi-saglik-alanindaki-esitsizliklerin-degerlendirmesi-55790.html
Gürsoy-Tezcan A. Infant mortality: a Turkish puzzle? Health Transit Rev [İnternet]. 1992;2(2):131–49. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10148654/
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1983. Ankara, Türkiye, 1987. https://www.halksagligiokulu.org/Kitap/DownloadEBook/90890c89-5e36-4139-896e-c355e7797960
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1993. Ankara, Türkiye, 1994. https://fs.hacettepe.edu.tr/hips/dosyalar/Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%20-%20raporlar/1993%20tnsa/93_mainreport.pdf
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003. Ankara, Türkiye, 2004. https://fs.hacettepe.edu.tr/hips/dosyalar/Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%20-%20raporlar/2003%20tnsa/TNSA_2003_ana_rapor.pdf
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2013. Ankara, Türkiye, 2014. https://fs.hacettepe.edu.tr/hips/dosyalar/Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%20-%20raporlar/2013%20tnsa/TNSA_2013_ana_rapor
T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü (2023). Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2022 Haber Bülteni [İnternet]. https://sbsgm.saglik.gov.tr/Eklenti/46511/0/haber-bulteni-2022-v7pdf.pdf?_tag1=3F123016BE50268AF4A10917870BF5962AC79ECF
TÜİK (2014). http://tuikapp.tuik.gov.tr/ulusalhesapapp/bolgeselgskd.zul (Son erişim tarihi: 01.07.2015).
Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği (2014). Türkiye Kent Sağlık Göstergeleri. http://www.skb.gov.tr/wp-content/uploads/2013/12/skb-100-246-2.pdf
Günay T, Kılıç B, Keskinoğlu P, et al. Infant mortality rates in Narlıdere district, Turkey (1999 to 2001): trends in rates and risk factors. Turk J Public Health [İnternet]. 2008;6(1):9–18. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tjph/issue/16585
Schell CO, Reilly M, Rosling H, et al. Socioeconomic determinants of infant mortality: a worldwide study of 152 low-, middle-, and high-income countries. Scand J Public Health. 2007;35(3):288–97. doi: 10.1080/14034940600979171.
Mishina H, Hilton JF, Takayama JI. Trends and variations in infant mortality among 47 prefectures in Japan: variations in infant mortality in Japan. J Eval Clin Pract. 2013;19(5):249-254. doi: 10.1111/j.1365-2753.2012.01862.x.
Anand S, Bärnighausen T. Human resources and health outcomes: cross-country econometric study. The Lancet. 2004;364(9445):1603–9. doi: 10.1016/S0140-6736(04)17313-3.
Papastergiou P, Rachiotis G, Polyzou K, et al. Regional differences in mortality in Greece (1984–2004): the case of Thrace. BMC Public Health. 2008;8:297. doi: 10.1186/1471-2458-8-297.
Amiri A, Vehvilainen-Julkunen K, Solankallio-Vahteri T, Tuomi S. Impact of nurse staffing on reducing infant, neonatal and perinatal mortality rates: Evidence from panel data analysis in 35 OECD countries. International Journal of Nursing Sciences. 2020;7(2):161-9. doi: 10.1016/j.ijnss.2020.02.002
Muldoon KA, Galway LP, Nakajima M, et al. Health system determinants of infant, child and maternal mortality: a cross-sectional study of UN member countries. Globalization and Health. 2011;7:42. doi: 10.1186/1744-8603-7-42
Dilli D, Köse MR, Gündüz RC, et al. Recent declines in infant and neonatal mortality in Turkey from 2007 to 2012: impact of improvements in health policies. Cent Eur J Public Health. 2016;24(1):52–7. doi: 10.21101/cejph.a4097.
Mushtaq A, Mohsin A, Zaman K. Effects of health on changing labor force participation in Pakistan. SpringerPlus. 2013;2(1):610. doi: 10.1186/2193-1801-2-610.
TÜİK (2023). İşgücü İstatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-2022-49390
Gençtürk Z. Türkiye’de kadının işgücüne katılımını etkileyen faktörler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2022/2;43:361-94. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sbe/issue/72400/971424
Dinçer MA, Kaushal N, Grossman M. Women’s education: harbinger of another spring? evidence from a natural experiment in Turkey. World Development. 2014;64:243–58. doi: 10.1016/j.worlddev.2014.06.010
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 HALK SAĞLIĞI ARAŞTIRMA VE UYGULAMALARI DERGİSİ
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
