Türkiye’de toplum ruh sağlığı hizmetleri: Kalitatif bir çalışma

Özet

Türkiye’de toplum ruh sağlığı üzerine yapılan çalışmalar, daha çok patoloji ve görülme sıklıklarını saptama üzerine odaklanmakta, koruyucu toplum ruh sağlığı hizmetlerine daha az yönlenmektedir. Bu çalışmanın amacı; Türkiye’de yapılan toplum ruh sağlığına yönelik araştırmaların, çalışmaların ve hizmet sunan kurumların durum analizini gerçekleştirmek, var olan sorunları ve çözüm önerilerini saptamaktır. Çalışmada iki aşamalı olarak kalitatif yöntemler kullanılmıştır. İlk aşamada 2000-2022 yılları arasında Türkiye’de toplum ruh sağlığı ile ilgili çalışmaların ve toplum ruh sağlığı ile ilgili kurum ve kuruluşların haritalama (mapping) yöntemi ile analizi yapılmıştır. Araştırmanın 2. aşamasında haritalama sonucunda saptanan anahtar kişilerle (24 kişiden ulaşılabilen 10 kişi) derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Ayrıca kartopu tekniğiyle anahtar kişilerin önerdiği 11 kişiyle daha görüşülmüş ve toplamda 21 derinlemesine görüşme gerçekleştirilmiştir. Tüm görüşmeler yarı yapılandırılmış bir formla gerçekleştirilmiş, kişilerin onayları alınarak ses kaydı yapılmış ve analiz öncesinde ses kayıtları metne dönüştürülmüştür. Görüşmelerin analizinde tematik içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın güvenilirliği triangülasyon, geçerliliği ise katılımcı teyidiyle sağlanmıştır. Türkiye’de 2022 yılı itibarıyla 195 adet Toplum Ruh Sağlığı Merkezi (TRSM) vardır. Buradaki hizmetler olumlu birtakım sonuçlar vermekle birlikte özellikle hizmetin kalitesi, planlanması, örgütlenmesi, insan gücü ve finansmanı açısından yeterli değildir ve geliştirilmesi gerekmektedir. Araştırma verilerine göre ortaya çıkan başlıca 7 tema insan gücü, örgütlenme, finansman, mevzuat, politika,  hizmet kalitesi ve hizmeti geliştirme olarak saptanmıştır. Ayrıca mevzuat ve sağlık politikalarındaki yetersizliklere de dikkat çekilmiştir. TRSM’lerin geliştirilememesi, kayıt sorunları, vaka yönetimi sorunları ve TRSM’ler arasındaki farklılıkların giderilememesi anahtar kişiler tarafından sıklıkla dile getirilmektedir. Hizmetlere ulaşılabilirlik ve kapsayıcılıkla ilgili eksiklikler ve özellikle insan gücü yetersizliği sıklıkla gündeme gelmiştir. Buna ek olarak toplum ruh sağlığı hizmetlerinin hastane temelli olmaması gerektiği, hizmetin gündüz bakımı, sosyal destek gibi mekanizmalarla güçlendirilmesi gerektiği saptanmıştır. Toplum ruh sağlığı alanında koruyucu hizmetler göz ardı edilmemelidir. Toplum ruh sağlığı ile ilgili kamuoyunun oluşması için toplum tabanlı araştırma ve projeler daha fazla oranda desteklenmelidir.